Цы сусæг кæныс

«Хорз хъуыддæгтæ кæнут»…
Ацы ныхæстæ нæ алчидæр арæх фехъусы. Фæлæ сæ æххæст та бирæтæ кæнынц? Бахъуаджы сахат адæймаджы фарсмæ чи æрбалæууы? Æвæццæгæн, фыццаджыдæр, иннæйы рыст чи æмбары, йæхимæ йæ хæстæг чи айсы, ахæм, зæрдæйæ хъæздыг æмæ рæсугъд адæймаг.
Мæ абоны уазæг йæ цард иннæтæн баххуыс кæнынæн снывонд кодта. Ныр бирæтæн у хион æмæ уарзон адæймаг – сæ фыццаг æххуысгæнæг.
Йæ алыварс чи ис, уыдоныл чи ауды, уый йæхæдæг та цавæр у? Йæ зæрдæйы цы æнкъарæнтæ ис? Цы у йæ мæт, йæ цин?
Сымахмæ дæр цымыдисаг кæсы кæй кой кæнын, уый?
Нæ уын æй басусæг кæндзынæн – Хабæты Хандзарифæйы.

Нæ абоны уазæг Рахизфарсы районы райгуырд, уым схъомыл, йæ царды фылдæр бонтæ уым арвыста. Фæлæ йæ канд районы нæ зонынц. Йæ цæстуарзон æххуыс бирæтæ банкъардтой. Æнæзонгæ йын нæу ахуыргæнæджы куыст дæр. Бирæ азты йæ зонындзинæдтæ не вгъау кæны рæзгæ фæлтæрæн. Абон дæр ма йæ зонд, йæ фæлтæрддзинад, йе ххуыс чи бацагуры – никæмæн сæ æвгъау кæны.

Йæхæдæг та. Алцæмæй дæр разы у? Йæ зæрдæ цæуыл риссы? Цæуыл у йæ мæт? Уый йæхицæй хуыздæр ничи зоны. Фæлæ нын кæд абон йæ зæрдæ раргом кæнид.

Дур дæр кæй коммæ кæсы, ахæм адæймаг. Бирæ азты дуртимæ комкоммæ ныхас кæны. Диссаг та уый у æмæ йын уыдон дæр сæхи раргом кæнынц. Афтæмæй, кæрæдзийы æмбаргæйæ, райгуырынц аив æмæ рæсугъд скульптурæтæ.
Дурты æгомыг æвзаг чи æмбары, уыдонæй иу у мæ абоны уазæг. Нæ республикæйы йæ чи нæ зоны, ахæм адæймаг, æвæццæгæн, стæм разындзæн. Бирæ рæсугъд скульптурæтæ сфæлдыста. Бирæты дзы йæ уд бауагъта.
Дурты æвзаг æз не мбарын. Афтæмæй та мын цас æмæ цас цымыдисаг хабæрттæ ракæниккой мæ уазæджы тыххæй.
Фæлæ зындгонд скульптор æргом адæймаг у æмæ мæм куыд кæсы, афтæмæй нын абон йæ зæрдæйы цы ис, уый нæ басусæг кæндзæн. Зæрдиагæй та æнхъæлмæ кæсын Дзбойты Михалмæ.

Æвæдза, ирон адæймаг кæм нæ фесгуыхтис. Культурæ, спорт, политикæ, суанг ма космосы дæр ирон адæймаджы къухфыст фенæн ис. Уый æцæг цау у.

Фæстаг цалдæр боны касттæн Советон Цæдисы рæстæджы ист кинонывтæм æмæ уæлдай æхсызгонæй бакасттæн бæхылбадджыты тыххæй æрмæджытæм.

Æмæ та радон хатт ахъуыды кодтон – куыд стыр æвæрæн бахастой ирон фæсивæд ацы дæсныйад парахат кæнынмæ. Цал æмæ цал æрыгон адæймагæн бауарзын æмæ сæ сразæнгард кодтой бæхылбадæг суæвын. Уый сæхицæй хуыздæр ничи зоны. Фæлæ йæ кæд махæн дæр нæ басусæг кæниккой.

Абон нæ уазæг у зындгонд бæхылбадджытæй иу, ацы куысты сусæгдзинæдтæ иттæг хорз чи зоны, ахæм адæймаг – Хъаныхъуаты Таймураз.

Нæ уазæджы республикæйы се ппæт дæр зонынц. Зонынц æмæ уарзынц. Уæлдай æхсызгон та уый у æмæ йæ ном парахат у нæ бæстæйы иннæ регионты, суанг ма фæсарæнты дæр.

Мæ абоны уазæджы республикæйы цæрджытæ куыддæр федтой, афтæ йыл бирæтæ сæ цæст æрæвæрдтой. Бæрзонд, мидбылхудаг, расугъд хъæлæсимæ, арфæтæгæнаг.

Уæд, иу къорд азы размæ, мæ уазæг æмæ йе мкусджытæм зæрдиагæй æнхъæлмæ кастысты алы хæдзары дæр. Куыд рауад афтæ? Хуымæтæг дзуапп. Йæ рæстæджы уыд телерадиокомпани «Аланийы» амонæг.

Цард куыд ивы, афтæ ивта йæ цардвæндаг дæр. Куыста æндæр рæтты æмæ бынæтты. Кæм – уый нын абон йæхæдæг радзурдзæн…

Иумæ дæр акуыстам, фæлæ йæ рагæй нал федтон æмæ мын æхсызгон уыдзæн йемæ фембæлын.
Куыд мæм кæсы, афтæмæй сымахæн дæр. Æнхъæлмæ та кæсын Челдыты Виталимæ.

Нæ уазæджы хистæрæй-кæстæрæй се ппæт дæр зонынц куы зæгъон, уæд, æвæццæгæн, нæ фæрæдийдзынæн. Æрыгæттæй та бирæтæ йемæ тынг æнгом баст сты. Куыд рауад афтæ? Ахуыргæнæг сын у. Уыимæ царды дæр. Мæнмæ æргом адæймаг кæсы. Рæдийын æви нæ, уый абон базондзыстæм.
Стæй мæм куыд кæсы, афтæмæй йæ зæрдæйы арфы цы хъуыдытæ ис, царды фæндагыл цæугæйæ цы хатдзæгтæ скодта, уыдон дæр нын нæ басусæг кæндзæн. Кæй кой кæнын? Сæбанты Тамерланы – æнхъæлдæн æрбацыд.

Дохтыры дæсныйад кæддæриддæр кадджын уыд. Нæ хистæртæн ма суанг æмбисондæн баззад: «Бинонтæй иу хъуамæ дохтыр уа», зæгъгæ.

Цæгат Ирыстоны хорз дохтыртæ бирæ уыдысты. Æмæ сты. Сæ фылдæры сын номæй-номмæ зонæм. Нæ абоны уазæгæй дæр бузныг бирæтæ сты. Кæмæндæр цард фенын кодта, кæйдæр фервæзын кодта, кæмæндæр та хорз æмбал у.

Фæлæ йæхи зæрдæйы та цавæр æнкъарæнтæ ис? Цин æмæ йын æхсызгон цы вæййы? Йæхи йын бафæрсæм. Абон нæ уазæг у Æлбегонты Светланæ.

Хорзы кой дардмæ хъуысы… Уый, æцæгæйдæр афтæ у. Нæ алыварс куы акæсæм, уæд цал æмæ цал адæймаджы ссардзыстæм, иннæтæн хорздзинад ракæнын йæ хæсыл чи нымайы, ахæмтæ.

Иуæй иу ныййарджытæм куы фæкæсын, уæд арæх цæуыл ахъуыды кæнын, уый уын схъæр кæнон. Сылгоймæгтыл… Сæ хъару æмæ лæмæгъдзинадыл, сæ тых æмæ сæ фæлмæндзинадыл… Стæй уарзондзинад куыд алывæрсыг у, ууыл.

Уый, æвæццæгæн, уæхæдæг дæр хорз зонут æмæ æмбарут. Нæ абоны уазæг дæр стыр уарзæгой зæрдæйы хицау у. Бынат дзы ис аивадæн, уæлдайдæр та театрæн, йе мкусджытæн, йæ алыварс чи ис, уыдонæн. Сæйрагдæр та – бинонтæн æмæ сывæллæттæн. Уыдон та йын 4 сты.

Куыд æххæссы алцæуыл дæр. Зын у бирæсывæллонджын мад æмæ актрисæ уæвын, уый дæр мæм цымыдисаг кæсы. Фæлæ кæй кой кæнын, уый абон у мæ уазæг æмæ йын йæхи бафæрсæм.