Нæ аивады æвæрæнтæ хъæздыг сты, аргъ кæмæн нæй ахæм æрмæгæй. Бирæ ирон спектакльтæ, стыр хъыгагæн, сæ рæстæджы æнæхъæнæй фыст не рцыдысты пленкæйыл, фæлæ цæ баззадысты скъуыддзæгтæ, æмæ сæ фæрцы абон ис фадат бакæсын нæ зындгонд артисттæм.

Ирон адæмы уарзондæр артисттæй иу Хъалæгаты Майрæмы фырт Федыр зынгæ фæд ныууагъта нæ театралон аивады. Нæ архивы ис Саламты Къолайы драмæйыл æвæрд спектакль «Сæрмæт æмæ йæ фырттæй» скъуыддзаг.  Уым Федыр ахъазыд, йæ актерон дæсныйад ын тынг бæрзонд чи систа, ахæм ролы. Фыд æмæ фырт карды комæй кæсынц кæрæдзимæ. Революцийы фæстæ ног царды уаг хъыгдары зæронд Сæрмæты, Хетæгæн та цардамонд хæссы. Федыр Хетæджы куыд хъазыд, уымæн цардæгас æвдисæн сты Тæбæхсæуты Балойы ныхæстæ. Уый ацы спектаклы хъазыд зæронд Сæрмæты ролы: «Ахæм тохы-иу бацыд мемæ, æмæ-иу тæрсгæ кодтон, кæд дзы, мыййаг ферох, сценæйы кæй стæм, уый».

Абон уын уæ размæ хæссæм уыцы скъуыддзаг.

Кӕд не ‘хсӕн нал ис ацы уӕздан ӕмӕ курдиатджын фӕндырдзӕгъдӕг, уӕддӕр йӕ ном цӕры ирон адӕмы зӕрдӕты.

Оперон аивад чи уарзы, уыдоны зæрдæтæ йæ ирд курдиатæй раджы балхæдта Уæрæсейы Федерацийы адæмон артисткæ, Хетæгкаты Къостайы премийы номыл лауреат, оперон аивады стъалы Цæллагты Эмилия.

Эмиляйы аив ахорæнтæй дзаг хъæлæс арæх фехъусæн уыдис радио æмæ телеуынынадæй. Уыцы уацмыстæй бирæтæ хаст æрцыдысты нæ национ сызгъæрин фондмæ. Цæй æмæ та уæ иу хатт йæ хъæлæсы уацары æфтауын. Уæ размæ уын хæссын уыцы зарджытæй иу.

«Ис ахæм адæмон æмбисонд «Мадæлон æвзаг – æнусон хæзна». Мадæлон æвзаг уарзон æмæ адджын кæмæн уыд, уыдонæй иу — Цæгат Ирыстоны адæмон поэт, нæ республикæйы аивæдты сгуыхт архайæг, курдиатджын фыссæг, Чеджемты Зӕкæряйы фырт Ӕхсар. Ӕхсарæн йæ алы уацмысы дæр банкъарæн ис сыгъдæг уарзондзинад йæ Райгуырæн бæстæмæ, йæ адæммæ. Хуымæтæг æмæ аив ныхасæй-иу буц кодта Чеджемы-фырт Ирыстон æмæ ирон адæмы, бирæ азты дæргъы æмбæлыд Иры къæсæртыл йæ фæлмæн æмæ удлæууæн фарн.

Чеджемты Æхсары рухс ном æнустæм цæрдзæн канд йæ хионты, йæ хæлæртты зæрдæты нæ, фæлæ йæ бирæвæрсыг сфæлдыстад уарзæг дзыллæйы зæрдæты. Нæ аивады æвæрæнты ис бирæ зарджытæ Æхсары ныхæстыл. Уыдонæй уын иу уæ размæ хæссæм.

Ирон аивады сызгъӕрин къæбицмæ стыр хуын чи бахаста уыдон сты Цырыхаты бинонтæ дæр – Цæгат Ирыстоны адæмон æмæ Уæрæсейы Федерацийы сгуыхт артист Цырыхаты Петр æмæ йæ фырт Цæгат Ирыстоны адæмон артист Цырыхаты Мурат.

Дæргъæвсаг лæппу, Цырыхаты Петр уыд ирон театры курдиатджындæр æмæ зындгонддæр артисттæй иу. Сæдæ æхсай ролæй фылдæр ахъазыди Петр ирон сценæйы.

Йæ курдиатджын фыды æгъдау æмæ уæздандзинад адæмы размæ хæссы рæсугъдæй Цырыхаты Мурат дæр. У Гæздæнты Булаты национ Паддзахадон адæмон цæгъдынгæрзты оркестры æнæивгæ архайæг, ахъуыды ма кæнут – 58 азы дæргъы Мурат иу бон дæр нæ сыстырзæрдæ йæ уарзон коллективыл! Нæ аивады æвæрæнтæй уæ размæ хæссæм нæ республикæйы адæмон артист Мураты зарджытæй иу.

Алы фæндырдзæгъдæг дæр цагъды йæхи сусæгдзинæдтæ æмæ монцтæ бавæры. Уæлдайдæр та зарджытæ æмæ цæгъдтытæ йæхæдæг куы æрхъуыды кæны, уæд. Гъе, ахæм курдиатджын фæндырдзæгъдæг уыд Цæгат Ирыстоны адӕмон артисткӕ, музыкант æмæ композитор Гуыриаты Розæ. Розæ Ирыстоны культурӕйæн фæндзай азæй фылдæр балæггад кодта. Ӕнæзæрдæхудтæй æмæ сыгъдæгзæрдæйæ. Абон Розæ кæд не хсæн нал ис, уæддæр аивадуарзджытæй йæ ном рох нæу.

Нæ фыдæлты уæздандзинад, æгъдау, æфсарм йæ дадзинты кæмæн æхсиды æмæ сæ рухсæй йæ дзыллæйы чи тавы, йæ курдиатæй сын бирæ азты стыр цин чи хæссы, уыцы арфæйаг хистæртæй иу у Цæгат Ирыстоны адæмон артист, диктор, зарæггæнæг Мамсыраты Тасолтан. Кæд афтæ бирæ зарджытæ нæй Тасолтаны репертуары, уæддæр се ппæт дæр ирон адæмӕн сты зындгонд. «Агурын дæу», «Дидинæг», «Мæ фæллад цæстытӕ» — ацы зарджытæ Тасолтанæн ныффыста композитор Гæздæнты Булат. Нæ аивады æвæрæнты махæн дæр ысты æмæ уын дзы уæ размæ иу хæссæм.

Ис ахæм сылгоймæгтæ, æмæ алцæмæйдæр вæййынц æххæст: сæ зондæй, æгъдауæй, бакастæй. Уæрæсейы æмæ Цæгат Ирыстоны адæмон артисткæ, ирон оперон сценæйы раззагдæр зарæггæнæг, стыр курдиаты хицау Билаонты Долорес ныууагъта ирд фæд ирон аивады. Доля… афтæ йæ уарзгæйæ хуыдтой йæ райгуырæн Ирыстоны.

Йæ курдиаты ахадындзинад æмæ сфæлдыстадон хъарумæ гæсгæ ацы дæсны актеры аивадиртасджытæ æвæрдтой Ирон театры бындурæвæрджыты æмæ курдиатджындæр артистты фарсмæ. Уыцы хъуыдыимæ æхсызгонæй сразы сты, театрмæ йæ фенынмæ сæрмагондæй чи цыд, уыцы мингай театрдзаутæ. Уый уыд Цæгат Ирыстоны æмæ Уæрæсейы Федерацийы адæмон артист Бирæгъты Къоста. Адæм, театрдзаутæ, йе мкусæг актертæ тынг бирæ уарзтой Къостайы. Котик, зæгъгæ, йæ хуыдтой йæ хæлæрттæ. Уый уыд рæдаузæрдæ, цæстуарзон, æууæндаг æмæ сыгъдæгзæрдæ адæймаг. Уыцы зæрдæ йæ царды фæстаг бонтæм нывондгонд уыд театрæн, аивадæн, ирон сценæйæн, национ культурæйæн.

Ирон музыкалон классикон аивадæн стыр хæрзты чи бацыд, йæ цард зарæджы хорзæхæй чи барста, уый уыд зындгонд оперон зарæггæнæг, композитор, УФ-йы сгуыхт æмæ нæ республикæйы адæмон артист Хъуылаты Елхъан. Цалынмæ йæ хъайтары цардæй цæрын нæ райдыдтаид, йæхæдæг æй йæ зонды авналæнтæй, курдиаты, зæрдæ æмæ уды цæхæрæй нæ саив кодтаид, уæдмæ-иу сценæмæ нæ рацыд. Ахæм хуызы куыста, цы зарджытæ зарыд, уыдоныл дæр. Заргæ-зарын-иу йæ цæсгомыл хъазыд мидбылхудт, йæ фæлмæн цæстæнгасæй та-иу адæймагæн йæ сагъæстæ, йæ мæстытæ фæсырдта.