Комæй-коммæ

2024-æм азмæ мæгуырты нымæц хъуамæ фæуа 6% къаддæр. Хицауад бацæттæ кодта уыцы мадзæлтты пълан. Æмæ йæм хауынц: æрвылмæй фиддонтæ дæттын ноггуырдтæн, сывæллæтты чи хъомыл кæны, уыцы сылгоймæгтæн куысты бынæттæ агурынæй æххуыс кæнын, регионты мæгуыр бинонты номхыгъд аразын æмæ сын сæрмагонд программæтæ кæнын, стæй, адæймаджы мæймæ хæрыны фаг цас хъæуы, уый бæрц 2021-æм азы ногæй снысан кæнын. Цавæр куыст цæуы æмæ цæудзæн ацы фарстатæй районты?

Хæххон хъæуты уавæртæ фæхуыздæр кæнын æмæ дзы цард баулæфын. Уыцы нысанимæ нæ республикæйы хицауад аразы алы мадзæлттæ. Куыд ивы хæххон хъæуты цард, стæй ивы æви нæ? Ууыл дзурдзыстæм нæ программæйы «Комæй-коммæ».  Не `ргом та ногæй аздахдзыстæм Æрæфы районы дæрддзæф хъæутæм.

Ацы бонты йæ тыхы бацыди «Хъæуы иумæйаг рæзты» паддзахадон программæ 2025-æм азы онг. Йæ сæйраг нысантæ сты æртæ. Хъæуты цæрджыты нымæц фæфылдæр кæнын, сæ мыздыл сын бафтауын, стæй сын фæхуыздæр кæнын сæ цæрæнуæтты уавæр.  Уыцы нысантыл кусгæйæ æргом здæхт цæудзæн ахуырады фарстытæм дæр. Æмæ сæ сæйрагдæртæ сты, скъолаты æмæ рæвдауæндæтты уавæр хуыздæрырдæм аивын, стæй сæ нырыккон кусæнгæрзтæй сифтонг кæнын.

Æмæ а изæр бæлвырддæр æрныхас кæндзыстæм Кировы районы Хъахъхъæдуры скъолайыл. Не `ргом ацы ахуыргæнæдонмæ цæмæ аздæхтам, уый сбæрæг уыдзæн цалдæр минуты фæстæ. Ныр та уал уæ базонгæ кæндзынæн не студийы уазджытимæ: Цæгат Ирыстоны арæзтады æмæ архитектурæйы министры хæдивæг Бæззаты Дмитрий, Цæгат Ирыстоны ахуырыды æмæ наукæйы министрады хайады сæргълæууæг Нæкуысаты Иринæ, Кировы районы ахуырады управленийы сæйраг специалист Уаниты Солтан æмæ Хъахъхъæдуры скъолайы директор Уртаты Ирыстон.

Æрæджы нæм нæ редакцимæ бадзырдтой Кировы районы Хъахъхъæдуры цæрджытæ, æмæ загътой: фæкæсут нам, æрцæут æмæ нын не скъолайы уавæртæ равдисут. Фæнды нæ, цæмæй нæм хицауад се ргом раздаха, æмæ хъæуы скъоламæ базилой.

Не студийы уазджытæ сты: Цæгат Ирыстоны адæмы куыстæй ифтонггæнæг комитеты сæргълæууæг Платы Альбинæ, куыстуат «Владгортранс»-ы сæйраг директор Абайты Таймураз, куыстуат «Дзæуджыхъуæуы разамынддæттæг компанийы» сæйраг директор Рæмонты Руслан æмæ куыстуат «Хуссайраг промышленнон компани» саразæг Уаниты Виктор.

Хæзныдоны байгом кодтой ног хид. Æхсæрысæры скуыста ног культурæйы Галуан.

50 ног хæдзары фæзындзæн Ирыстоны районты. «Хъæуты рæзты» паддзахадон программæмæ гæсгæ уыцы хæрдзтæн федералон бюджетæй дихгонд æрцæудзæн 102 милуан сомы. Хæдзæрттæ самайдзысты, 30 мин адæймагæй къаддæр кæм цæры, уыцы рæтты. Уый тыххæй нæ республикæйы хъæууон хæдзарады министр Уазиты Хъазыбег фехъусын кодта, Æрæфы æмæ Дыгуры районты бынæттон администрациты цы фембæлдтæ сарæзта, уым. Ацы хъуыддаг æнæмæнг хорзырдæм фæзындзæн адæмы хъæуты бауромыныл. Фæлæ ма уымæй уæлдай хъæуккæгты иннæ фарстытæ куыд лыггонд цæуынц, ууыл æрныхас кæндзыстæм нæ программæ «Комæй-коммæ»-йы. Æмæ абон сæрмагондæй дзурдзыстæм Æрæфы районы Æхсæрысæр æмæ Толдзгуыныл.

Хъæуты кæд фос къаддæр дарын райдыдтой, уæддæр адæмæн сæ фылдæр хай цæрынц фосы куыст кæнынæй æмæ цæхæрадæттæй. Уый нæ, фæлæ ма бирæтæ хæссын райдыдтой, уымæй размæ сæм цы уыди, уымæй фылдæр фос. Фæллой кæнын æмæ хи фæллойæ цæрын чи сахуыр ис, уыдон алы къуылымпыдзинæдтимæ 90-æм азты фæстæ сæмбæлдысты. Зæгъæм, хъæуты фосхизæнтæ фаг нæй. Ныртæккæ куыст цæуы хизæн бынæттæ фæстæмæ раздахыныл. Фæлæ зæххытæ кæм ис, уым та фыййæуттæ нæй. Æвæгæсæг фос хæринагагур уынгты зилынц, æмæ сæ ахоссæй æрцæуынц фæндаггон фыдбылызтæ дæр.  Уæвгæ, уавæр алы ран иухуызон нæу. Æппæт уыцы фарстатыл æрныхас кæндзыстæм нæ программæйы.

Нæ студийы уазджытæ сты: Цæгат Ирыстоны исбоны æмæ зæххыты ахастдзинæдты министры хæдивæг Датиты Алан, Æрæфы районы зæххы ахастдзинæдты хайады сæргълæууæг Токаты Руслан æмæ Æрыдоны районы Хъæдгæроны администрацийы сæргълæууæг Гуытъиаты Юрий.

Ацы аз сæхгæнынмæ хъавыдысты «Зæххы хæйттæ бирæсывæллонджын æрыгон бинонтæн раттыны» федералон программæ.

122 азы размæ, октябры кæрон Уæрæсейы официалон æгъдауæй фыццаг хатт ахъазыдысты футболæй. Уый уыди 24-æм октябры 1879-æм азы Санкт-Петербурджы. Бынæттон кадетон корпусы хихъæппæрисадон командæйы уæнгтæ фембæлдысты Английы футболуарзджыты клубимæ. Æмæ сын уæрæсейæгтæ фæхæрд сты 0:6 хыгъдæй. Фæлæ уæддæр Петербурджы газеттæ фыстой: «Махуæттæ хъаруджындæр разындысты англисæгтæй. Иу чысыл ма бакусын хъæуы, æмæ уæрæсейæгтæ пырх кæндзысты англисæгты». Англисæгты нын ныппырх кæнын нæма бантыст, фæлæ уæдæй абонмæ уыцы спорты хуыз сси уарзондæртæй иу. Стырæй-чысылæй, горæтагæй-хъæуккагæй – иуылдæр хъазынц футболæй æмæ кæсынц футболмæ. Ирыстоны футболуарзджытæм та ныфс фæзынди, командæ «Алани»-йæн йæ бон стыр уæлахизтæм схизын кæй бауыдзæн, уымæй.

Фæлæ а изæр мах футболон клубыл нæ дзурдзыстæм. Æрныхас кæндзыстæм районты æмæ хъæуты сывæллæтты футбол куыд рæзы, стæй цы къуылымпыдзинæдтæ æййафы, ууыл?  Куыд кусынц бынæттон командæтæ, ууыл комкоммæ дзурæм нæ программæйы «Комæй-коммæ».

Нæ бæстæйы культурæйы хæдзæртты æмæ хъæууккаг клубты 80% сты цалцæггæнинаг. Ивинаг сты сæ кусæнгæрзтæ, нæй сæм музыкалон инструменттæ. Афтæ бирæ цæмæн сты уыцы хъæндзинæдтæ? Уымæн æмæ субъектты фылдæр хайы цалцæггæнæн куыстытыæ нал цыдысты 50 азæй фылдæр. Советон заманы арæзтæдтæ æнæвнæлдæй лæууынц абон дæр ма. Уæдæ цы уавæры сты Ирыстоны культурæйы артдзæстытæ та? Цы хъуаг сты æмæ сын æххуыс куыд цæудзæн? Стæй нæм культурæйы хæдзæрттæй уæлдай риссагдæр фарстатæ куы ис, уæд не ргом уырдæм цæмæн здахæм? Ууыл ныхас кæнæм нæ программæйы «Комæй-коммæ».